Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων

Στις 17 Μαΐου του 1902 ο αρχαιολόγος Βαλέριος Στάης, παρατηρεί ότι ένα θραύσμα από τα ευρήματα του ναυαγίου των Αντικυθήρων, φέρει έναν ενσωματωμένο οδοντωτό τροχό και εμφανείς επιγραφές με αστρονομικούς όρους. Λόγω της ημέρας λοιπόν θα σας γράψω για το μηχανισμό των Αντικυθήρων.

Παραμονές Πάσχα του 1900 Συμιακοί σφουγγαράδες αναγκάζονται λόγω κακοκαιρίας να αγκυροβολήσουν στα Αντικύθηρα. Μεγάλη Τρίτη ένας δύτης, ο Ηλίας Λυκοπάντης, καταδύεται, για να μαζέψει θαλασσινά για το νηστίσιμο γεύμα του καϊκιού. Αντί για όστρακα ανασύρει, προς μεγάλη έκπληξη του πληρώματος, από το βυθό, τον βραχίονα ενός μπρούτζινου αγάλματος.

Έτσι, ανακαλύπτεται το περίφημο «Ναυάγιο των Αντικυθήρων», ένα ρωμαϊκό πλοίο που είχε αποπλεύσει κάπου μεταξύ του 87πΧ. και 63 π.Χ., ενδεχομένως από το λιμάνι της Δήλου, με πιθανό προορισμό τη Ρώμη, μεταφέροντας πολύτιμα αγάλματα, κοσμήματα και σκεύη για κάποιους Ρωμαίους αριστοκράτες, το οποίο δεν έφτασε ποτέ στον προορισμό του.

Η επιχείρηση ανάσυρσης ξεκινά το Νοέμβριο του 1900 και ολοκληρώνεται την άνοιξη του 1901. Τα ευρήματα μεταξύ των οποίων και ο περίφημος Έφηβος των Αντικυθήρων, μεταφέρονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Οκτώ μήνες μετά τη μεταφορά των ευρημάτων στην Αθήνα, ο Βαλέριος Στάης, αρχαιολόγος του μουσείου, εξετάζει ένα σκουριασμένο μεταλλικό αντικείμενο, υποτιθέμενο θραύσμα αγάλματος.

Προς μεγάλη του έκπληξη διαπιστώνει ότι το θραύσμα φέρει πληθώρα γραναζιών, αλλά και επιγραφές. Ανακαλύπτονται και αλλά ανάλογα θραύσματα. Το εύρημα κινεί αμέσως το ενδιαφέρον ερευνητών της εποχής. Οι πρώτοι μελετητές του υποθέτουν ότι πρόκειται για αστρολάβο ή πλανητάριο, ενώ ο Ι. Θεοφανίδης αξιωματικός του Ναυτικού κατασκευάζει μηχανικό ομοίωμα του ευρήματος, που θεωρεί «πλοογνώμονα».

Κατά την περίοδο 1953-1974, ο φυσικός Derek J. de Solla Price εξετάζει την εσωτερική δομή των θραυσμάτων με τη βοήθεια ραδιογραφιών του φυσικού Χ. Καράκαλου και με τη συνδρομή του επιγραφολόγου Γιώργου Σταμήρη, παρουσιάζει μία δεύτερη ανακατασκευή, καταλήγοντας ότι το αντικείμενο είναι ένας ημερολογιακός, μηχανικός υπολογιστής. Τα πορίσματά του υπήρξαν καθοριστικά για την μετέπειτα έρευνα.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι πράγματι ο αρχαιότερος αναλογικός υπολογιστής. Κατασκευάστηκε πριν από 2000 χρόνια, μεταξύ του 150 π.Χ. και του 100 π.Χ., ίσως στη Ρόδο, όπου την εποχή εκείνη άνθιζε η επιστήμη της Αστρονομίας και όπου έζησε ο μεγαλύτερος αστρονόμος της αρχαιότητας, Ίππαρχος και ο Στωικός φιλόσοφος και αστρονόμος, Ποσειδώνιος.

Χρησιμοποιούσε την τεχνική των οδοντωτών τροχών για να κάνει μια σειρά απο πολύπλοκους υπολογισμούς, που τελικά υπολόγιζαν τη θέση του Ηλίου και της Σελήνης, τις φάσεις της Σελήνης και όλες τις εκλείψεις της, έδινε την ημερομηνία, κατά πάσα πιθανότητα την ώρα και προσδιόριζε την ημερομηνία τέλεσης των αρχαίων στεφανιτών αγώνων (Ολυμπιακοί, Πύθια, Ίσθμια, Νέμεα και Νάϊα).

Ήταν συναρμολογημένος σε ένα ξύλινο κιβώτιο διαστάσεων 32 εκ. × 16 εκ. × 10 εκ. (περίπου όσο ένα σημερινό Laptop!). Τη μπροστινή και την πίσω επιφάνεια κάλυπταν μπρούτζινες πλάκες, με αστρονομικές κλίμακες και δείκτες και προστατευόταν από δύο ξύλινα εξωτερικά καλύμματα , στα οποία ήταν επικολλημένες ενεπίγραφες μπρούτζινες πλάκες που ήταν οι οδηγίες χρήσεις του οργάνου, στην ελληνική γλώσσα.

Περιείχε τουλάχιστον 30 συνεργαζόμενους οδοντωτούς τροχούς (γρανάζια) περιστρεφόμενους γύρω από 10 άξονες και η πολυπλοκότητά του είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν όλων των συσκευών, που κατασκεύασε ο άνθρωπος κατά την επόμενη χιλιετία. Για την κατασκευή του πρέπει να συνεργάστηκαν ένας άριστος γνώστης της επιστήμης της Αστρονομίας και ένας ταλαντούχος τεχνίτης, με πολύ καλές γνώσεις Μαθηματικών.

Ο Μηχανισμός αποτελεί το μόνο αρχαίο εύρημα που φέρει κλίμακες με διαβαθμίσεις και ενδείξεις. Είχε 365 υποδιαιρέσεις, τα ονόματα των 12 μηνών στην Αιγυπτιακή γλώσσα με ελληνικούς χαρακτήρες, 360 υποδιαιρέσεις και τα ονόματα των 12 ζωδιακών αστερισμών, 35 τμήματα, που αντιστοιχούν στους 35 μήνες της περιόδου του Μέτωνα, 3 τμήματα, που αντιστοιχούν στους 3 μήνες της περιόδου Σάρος και εγχάρακτα σύμβολα στα σημεία των μηνών όπου συνέβαιναν εκλείψεις.

Από το 1990 και μετά, τα θραύσματα εξετάσθηκαν μακροσκοπικά, φωτογραφήθηκαν, ακτινογραφήθηκαν και υποβλήθηκαν σε γραμμική τομογραφία. Πρόσφατα εφαρμόσθηκαν στη σχετική έρευνα και οι τεχνικές της τρισδιάστατης επιφανειακής απεικόνισης και υπολογιστικής τομογραφίας. Αυτή η προσέγγιση είχε ως αποτέλεσμα την ανάγνωση περισσοτέρων επιγραφών και τη δημιουργία νέων προτάσεων για την ανακατασκευή του Μηχανισμού.

Η μελέτη του συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, από την Ομάδα Μελέτης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων , μια διαπανεπιστημιακή ομάδα από Άγγλους και Έλληνες ειδικούς των Πανεπιστημίων του Κάρντιφ, των Αθηνών, της Θεσσαλονίκης, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, υποστηριζόμενη από τα πιο σύγχρονα μέσα ψηφιακής απεικόνισης.

Από τον μηχανισμό των Αντικυθήρων σώζονται 7 μεγάλα θραύσματα και 75 μικρότερα σπαράγματα, τα τρία μεγαλύτερα από τα οποία εκτίθενται, σε προθήκη στη συλλογή Χαλκών, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, είναι το πολυτιμότερο κατάλοιπο της αρχαίας επιστημονικής τεχνολογίας, ένα εύρημα που άλλαξε τελείως τις απόψεις της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας για την αρχαία ελληνική τεχνολογία, ένα θαύμα της Αστρονομίας και της Μηχανικής και ο πρόγονος των σημερινών υπολογιστών.

Πηγές:

Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων μηχανισμοί με διαφορικό γρανάζι, Χρήστος Λάζος, Αίολος, Αθήνα 1994

Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, Γιάννης Σειριδάκης, Αποθέματα Έρευνας

namuseum.gr

antikythera-mechanism.gr

archaiologia.gr

laskaridou.gr

lifo.gr